ΥΠΟ ΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΝΕΟΟΘΩΜΑΝΙΣΜΟΥ
Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΕΡΖΕΡΟΥΜ
Ο πρωθυπουργός της χώρας μας, Γιώργος Παπανδρέου, θα παραστεί, την Παρασκευή, 7/1/2011, στην 3η Σύνοδο των Τούρκων Πρέσβεων, στο Έρζερουμ. Προφανώς θα μιλήσει για τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενώπιον διακοσίων Τούρκων διπλωματών, παρουσία του Ερντογάν και του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Γκι Μουν. Δεν έχει γίνει γνωστό το θέμα πάνω στο οποίο θα αναπτύξει την ομιλία του, γι’ αυτό θα περιοριστώ σε μια σημειολογική προσέγγιση της συμμετοχής του, λαμβάνοντας συνάμα υπόψη την τρέχουσα συγκυρία.
Η επιλογή του τόπου πραγματοποίησης της φετινής Συνόδου των ανά την υφήλιο Τούρκων διπλωματών, φαίνεται να έγινε σύμφωνα με τους κανόνες της διπλωματικής σημειολογίας, την οποία χρησιμοποιεί, κατά κόρον, ή γείτονα χώρα για να στηρίξει τον νεοοθωμανικό προσανατολισμό της εξωτερικής της πολιτικής. Δοθέντος ότι η σημειολογία των κινήσεων και των γεγονότων είναι εργαλείο στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, ιδίως όταν αυτή ασκείται σε βάθος χρόνου όπως στην προκείμενη περίπτωση. Επειδή σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, συμβάλλει τόσο στην ανίχνευση και επισήμανση κυοφορούμενων εξελίξεων όσο και στην διαμόρφωση ευνοϊκών συνθηκών για την προώθηση τους, προλειαίνοντας δηλαδή το έδαφος . Γι’ αυτό η σημειολογία μιας κίνησης αποβαίνει, μερικές φορές, εξίσου σημαντική όσο και μια πράξη αυτή καθεαυτή. Έτσι από τη σκοπιά αυτή θα πρέπει να ερμηνευτεί, μεταξύ άλλων, η παρουσία του Έλληνα πρωθυπουργού και του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, καθόσον το αντικείμενο της Συνόδου αφορά καθαρά ένα τουρκικό θέμα.
Ο πρωθυπουργός της χώρας μας μεταβαίνει, λοιπόν, στην Τουρκία, υπό τη σκιά των τουρκικών αντιδράσεων για τον καθορισμό θαλασσίων ζωνών μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ και σε μια περίοδο που φαίνεται να βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις με την γείτονα χώρα για το Αιγαίο. Και μεταβαίνει μάλιστα σε μια πόλη, το Έρζερουμ, που σε απόσταση όχι πολλών χιλιομέτρων βρίσκεται το πρώην Μάντζικερτ, νυν Μαλάζγκιρτ. Δύο τόποι που έχουν πολύ βαρύ συμβολισμό, θετικό για τους Τούρκους και αρνητικό για τους Έλληνες. Σ’ εμάς διεγείρουν συνειρμούς που παραπέμπουν σε δύο τραγικά και κομβικά γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία του Ελληνισμού. Το ένα παραπέμπει στην απαρχή της πτώσης του Βυζαντίου και το άλλο στη Μικρασιατική καταστροφή. Είναι προφανές ότι η κίνηση αυτή του πρωθυπουργού αντιμετωπίζεται από άλλους με σκεπτικισμό, από άλλους με ανησυχία και άλλοι την εκλαμβάνουν ως πρόκληση στην ιστορική τους μνήμη, προπαντός οι Πόντιοι. Γίνεται μάλιστα σε μια φάση γενικής ανασφάλειας εξαιτίας της τρέχουσας οικονομικής κρίσης και τη στιγμή που η κοινή γνώμη βομβαρδίζεται από φήμες ή πληροφορίες για μυστικές συμφωνίες διχοτομήσεως του Αιγαίου. Και ακόμα κάνει αυτή την κίνηση σε μια περίοδο που η Τουρκία προβαίνει σε αναθεώρηση των αρχών της εξωτερικής της πολιτικής, χαράσσοντας την σε βάθος χρόνου, παρελθόντος και μέλλοντος, προκειμένου να αξιοποιήσει αυτά που κέρδισε από τα αναφερθέντα ιστορικά γεγονότα.
Υπό το πρίσμα αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί η επιλογή, από τουρκικής πλευράς του Έρζερούμ ως τόπος διεξαγωγής της συνόδου των Τούρκων διπλωματών, καθότι είναι πλούσιο σε αξιοποιήσιμους συμβολισμούς για τον νεοοθωμανικό προσανατολισμό της τουρκικής εξωτερικής πολικής. Προφανώς η επιλογή του έγινε με σημειολογικά κριτήρια, γιατί και η προηγούμενη σύνοδος των Τούρκων διπλωματών διεξήχθη στο Μαρντίν, σε μια άλλη πόλη με πλούσιο συμβολισμό σε ότι αφορά τους διωγμούς των Ασσύριων, οι οποίοι το 1915 υπέστησαν γενοκτονία παράλληλη προς τη γενοκτονία των Αρμενίων.
Αρχικά, το Έρζερουμ είναι λέξη αρμενική που σημαίνει τόπο των Ρωμιών. Επί βυζαντινής εποχής ονομαζόταν Θεοδιοσούπολη και σήμερα έχει ως έμβλημα τον βυζαντινό δικέφαλο αετό. Συνάμα είναι το λίκνο του κεμαλικού καθεστώτος και ιδεολογίας. Στο Έρζερουμ κατέφυγε την άνοιξη του 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), μετά την αποκήρυξη του από την σουλτανική κυβέρνηση, όπου και συνεκάλεσε, τον Ιούλιο του ίδιου έτους, την πρώτη τουρκική συνέλευση. Η συνέλευση αυτή είναι που ενέκρινε το εθνικιστικό του πρόγραμμα, του οποίου η εφαρμογή οδήγησε στην ίδρυση του σημερινού Τουρκικού κράτους, αλλά και αποτέλεσε την απαρχή της Μικρασιατικής καταστροφής. Στο Ερζερούμ έγινε η μεγαλύτερη σφαγή των Αρμενίων. Το δε Άσκαλε του Ερζερούμ, αποτελούσε το μεγαλύτερο κέντρο συγκέντρωσης, την έδρα των ταγμάτων εξορίας και τον τόπο εξορίας και θανάτωσης Ελλήνων από την Θράκη, τον Πόντο και από την Ανατολία στα μαύρα χρόνια 1914-1924. Τέλος το Ερζερούμ συμβολίζει την ήττα του Ομοσπονδιακού ποντιακού- αρμενικού κράτους από τον Μουσταφά Κεμάλ το 1920.
Από το Έρζερουμ ξεκίνησε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Ρωμανός Δ΄ Διογένης για να καταλάβει το Μάντζικερτ, ύστερα από παραπλανητικές πληροφορίες από στρατηγό του, με αποτέλεσμα να υποστεί, το 1071 μ.Χ., καθοριστική ήττα από τον Αλπ Αρσλαν, τον σουλτάνο των Σελτζούκων Τούρκων. Γεγονός που οδήγησε αρχικά στην ίδρυση του Σουλτανάτου του Ικονίου και, αργότερα, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο θα πρέπει εδώ να σημειωθεί, ότι μετά από δέκα χρόνια, άρχισε η στρατιωτική επίθεση της Δύσης κατά του αποδυναμωμένου πλέον Βυζαντίου, πρώτα των Νορμανδών το 1081, που προκάλεσε και την παροχή προνομίων στους Βενετούς και ύστερα των σταυροφόρων που οδήγησε την κατάληψη της πόλης, το 1204. Κομβικά γεγονότα που άνοιξαν τον δρόμο για την Άλωση της Πόλης και την υποδούλωση του Ελληνισμού για τέσσερεις αιώνες
Ωστόσο όμως η Μάχη του Μάντζικερτ έχει και μια δεύτερη συμβολική ανάγνωση. Ως γνωστό, η ήττα των Βυζαντινών σε αυτή τη μάχη οφειλόταν, κατά μεγάλο μέρος, στον υπονομευτικό ρόλο που διαδραμάτισαν ισχυροί πολιτικοί στην Κωνσταντινούπολη εναντίον του Ρωμανού Δ΄ Διογένη, καθώς και στρατηγοί του, που κατά την ώρα της μάχης, άλλοι λιποτάκτησαν, άλλοι προσχώρησαν στους Σελτζούκους ή τον εγκατέλειψαν. Δοθέντος ότι αυτός είχε προσπαθήσει συγχρόνως και να περιορίσει τα προνόμια και τη δύναμη παραγόντων της κοινωνίας της πόλης και να αντιμετωπίσει εξωτερικούς κινδύνους του Βυζαντίου, ενώ δεν είχε την ικανότητα να ελέγξει την κατάσταση στην αυλή της πόλης. Έτσι, εκ των πραγμάτων διαφαίνεται, ότι η αυλή της πόλης, βοήθησαν τον Τούρκο σουλτάνο, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να βγάλει το Ρωμανό από τη μέση, με βαρύ όμως το τίμημα για το Βυζάντιο, Ο Ρωμανός ως αιχμάλωτος και όντας βαριά τραυματισμένος αναγκάστηκε να υπογράψει ταπεινωτική συμφωνία. Μετά την υπογραφή της απελευθερώθηκε μεν από τον Αρπ Ασλάν, αλλά τυφλώθηκε και εξορίστηκε από τον διάδοχο του στον αυτοκρατορικό θρόνο, το νέο αυτοκράτορα Μιχαήλ Δούκα, στη νήσο Πρώτη της Προποντίδας, στην οποία πέθανε το 1072, από τα τραύματά του.
Πέρα όμως από αυτούς τους συμβολισμούς, ο Έλληνας πρωθυπουργός, προσφέρει τη δυνατότητα στην γείτονα χώρα να εκμεταλλευτεί και να εμφανίσει τη συμμετοχή του, στην εν λόγω Σύνοδο στο Έρζερουμ, ότι συμφωνεί με το Νεοοθωμανισμό ως ιστορικό πλαίσιο και ως ιστορική αναγκαιότητα, κατά την περιγραφή που του έδωσε ο ίδιος, ο Αχμέτ Νταβούτογλου, στη περυσινή αντίστοιχη Σύνοδο στο Μαρντίν. Δηλαδή, ότι συμφωνεί ο Έλληνας πρωθυπουργός στην αναβίωση του πάλαι ποτέ μορφώματος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προσαρμοσμένο όμως στα σύγχρονα δεδομένα, ως μια μορφή του μετανεωτερικού πολυεθνικού κράτους. Ενός κρατικού μορφώματος που θα εκτείνεται από την Βοσνία μέχρι την Κεντρική Ασία και από την Βαλκανική χερσόνησο μέχρι την Εγγύς Ανατολή. Και ιδίως όταν ο Τούρκος ΥΠΕΞ ευθέως αποκαλύπτει επεκτατικές βλέψεις, ομολογώντας, ότι «είναι αδύνατο για την Τουρκία, η οποία δημιουργήθηκε στη βάση του ιστορικού και γεωπολιτικού της παρελθόντος, του Οθωμανικού, και υπεισήλθε στην κληρονομιά του, να διανοηθεί και να σχεδιάσει την άμυνά της αποκλειστικά στο πλαίσιο των συνόρων που κατέχει»(σελ 83 του βιβλίου του με τίτλο: Στρατηγικό βάθος).
Όμως εξίσου σημαντικό και ζέον για τα εθνικά μας συμφέροντα είναι ότι ο Τούρκος ΥΠΕΞ με βάση αυτή την προσέγγιση θεωρεί ότι βασική πηγή προβλήματος στο Αιγαίο είναι η «αγεφύρωτη αντίφαση μεταξύ της γεωλογικής και γεωπολιτικής πραγματικότητας και του ισχύοντος καθεστώτος. Το γεγονός ότι τα νησιά του Αιγαίου είναι φυσική προέκταση της γεωλογικής δομής της χερσονήσου της Μικράς Ασίας και το ότι ο πολιτικός διαχωρισμός που έχει προκύψει, σε αντίθεση με τις γεωπολιτικές αναγκαιότητες, με τις διεθνείς συνθήκες έχει προσκυρωθεί υπέρ της Ελλάδας παρέχουν το κατάλληλο έδαφος για να αναφύονται διάφορα ζητήματα, όπως η υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα, ο εναέριος χώρος, η ζώνη FIR..» (σ. 208). Και συνεχίζει, ότι έτσι, «στενεύουν σε σημαντικό βαθμό το ζωτικό χώρος» της Τουρκίας. Επίσης αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς και στο θέμα των Μουσουλμάνων της Θράκης, όπως ότι «Η βάση της πολιτικής επιρροής της Τουρκίας στα Βαλκάνια είναι τα οθωμανικά κατάλοιπα, που είναι οι μουσουλμανικές κοινότητες..» (σελ. 200 ).
Είναι προφανές ότι η επιχειρηματολογία της τουρκικής πλευράς, ότι τα Ελληνικά νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα ή επικάθονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας, ανατρέπεται, αν απαγκιστρωθούμε από την έννοια της υφαλοκρηπίδα –ανεξάρτητα αν είναι 6 ή 12 ν.μ.-, η οποία αφενός κατακερματίζει τον εθνικό μας χώρο στο Αιγαίο και αφετέρου μας αποπροσανατολίζει από το να επικαλεστούμε τις διατάξεις της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, είτε του Παράκτιου Αρχιπελάγους, είτε της Ανεξάρτητης Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) που υπερκεράζει την υφαλοκρηπίδα, με τις οποίες διασφαλίζονται τα εθνικά μας συμφέροντα, κατά τον Β.Μαρκεζίνη, ακαδημαϊκό, και τον Θ. Καρυώτη, καθηγητή του Πανεπιστήμιου Μαίρυλαντ , ειδικό σε θέματα Διεθνούς Δικαίου Θάλασσας και μέλος της ελληνικής αντιπροσωπίας στην Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Οι προαναφερθείσες ενδεικτικές αλλά χαρακτηριστικές αναφορές από το βιβλίο του Τούρκου ΥΠΕΞ, καταδείχνουν, ότι οι προθέσεις και οι θέσεις της γείτονος χώρας είναι κάθε άλλο παρά φιλικές προς την χώρα μας. Ως εκ τούτου έχουμε μπροστά μας πολύ δύσκολες διαπραγματεύσεις, ώστε δεν πρέπει με άκαιρες κινήσεις να απαξιώνουμε τα διαπραγματευτικά μας επιχειρήματα. Για παράδειγμα ισχυρό μας χαρτί είναι, πέρα από την ενταξιακή πορεία της γείτονος χώρας, και το ότι η αναθεώρηση της εξωτερικής της πολιτικής έχει ως βασικό πυλώνα, κατά τον Τούρκο ΥΠΕΞ, την «ύπαρξη μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές της χώρες, όπως και τον όρο της «μέγιστης συνεργα-σίας». Επίσης, κατά τον ίδιο δεν μπορεί η χώρα του να σχεδιάσει σε σημαντικό βαθμό την εξωτερική της πολιτική «σε τρείς τουλάχιστον μέγιστες γεωγραφικές περιο-χές», ενόσω είναι επικεντρωμένη στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις αλλά ούτε και την άμυνα της «πέραν των συνόρων που σήμερα κατέχει» Ευθέως μάλιστα ομολογεί ότι η ελληνική διπλωματία «επικρέμεται επί της κεφαλής μας ως Δαμόκλειος σπάθη» (σελ. 232).
Ως εκ τούτου, είναι ηλίου φαεινότερο ότι η γείτονα χώρα δεν μπορεί να πετύχει αυτούς τους στόχους με διαρκώς αυξημένη την ένταση στις σχέσεις της με την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι η διαπραγματευτική θέση της χώρας μας είναι ισχυρή, εφόσον εφαρμόσει τον πάγιο κανόνα που ισχύει στις διαπραγματεύσεις, ότι δίνει κανείς, μόνο όταν κινδυνεύει να χάσει περισσότερα. Αν για παράδειγμα πάρουμε ως δεδομένα τις βασικές επιλογές της Τουρκίας, την ένταξη στην Ε.Ε. ως και τον νεοοθωμανικό προσανατολισμό της εξωτερικής της πολιτικής, και υποθέσουμε ότι η η Ελληνική κυβέρνηση προχωρήσει αρχικά σε μονομερή ανακήρυξη της ΑΟΖ, σε εφαρμογή της ενσωματωμένης στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, υποβάλλοντας τη σχετική δήλωση στον ΟΗΕ και την Ε.Ε. όπως έκανε δηλαδή η Κυπριακή κυβέρνηση, τότε είναι προφανές ότι στην Τουρκία δεν μένει άλλο, παρά να την αποδεχθεί, αφού δεν θέλει για το καρφί να χάσει το πέταλο. Κοντολογίς Θα πρέπει να καταλάβουμε, επί τέλους, ότι η πολιτική με κουμπαριές και ζεϊμπέκικο βελτιώνει μεν την ατμόσφαιρα, αλλά συντηρεί, σε τελική ανάλυση, το Ελληνοτουρκικό πρόβλημα. Παράλληλα, καλύπτει, εξ αντικειμένου, την όποια ατολμία για λήψη ουσιαστικών αποφάσεων ή/και συγκαταβατικότητας συντηρώντας, έτσι, τις βλέψεις της Τουρκίας και την τακτική της, αφενός να θέλει και το σκύλο χορτάτο και την πίττα ολάκερη, και αφετέρου αναγκάζει την Ελλάδα να ζητάει υπερατλαντική προστασία.
Δημήτρης Καντηλιεράκης dimkantilierakis@gmail.com